กระทือ
วงศ์ ZINGIBERACEAE
ชื่อวิทยาศาสตร์ Zingiber zerumbet (L.) Smith.
ชื่อสามัญ Shampoo Ginger
ชื่อพื้นเมืองหรือชื่ออื่นๆ หน่อทือ, กะทือป่า, กะแวน, กะแอน, แสมดำ, เปลพ้อ, เฮียวข่า, เฮียวแดง, แฮวดำ
ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ กะทือเป็นพืชวงส์เดียวกับขิงข่า มีรสเผ็ดร้อน ในฤดูแล้วจะลงหัว ลำต้นและใบเฉาแห้งพอถึงฤดูฝนจะงอกขึ้นมาใหม่ หัว (เหง้า) มีขนาดใหญ่ สีเหลืองอ่อน มีกลิ่นฉุน ลำต้นเหนือดินสูงประมาณ 2 เมตร ลักษณะลำต้นและใบเหมือนกับข่าแต่มีขนาดโตกว่าเกือบเท่าตัว ดอกเป็นช่อก้านยาวแข็งชูขึ้นมาจากพื้นดิน ปลายก้านดอกจะกลมคล้ายฟองไข่ เป็นเกล็ดเล็ก ๆ คล้ายเกล็ดปลาสีแดง มีดอกย่อยสีขาวหรือเหลืองอ่อน แทรกอยู่ตามเกล็ด
ประโยชน์ด้านอาหาร หน่ออ่อน เนื้ออ่อนในลำต้น (ลอกกาบออก) และช่อดอกอ่อน นิยมนำมาแกงเผ็ด แกงไตปลา ต้มจิ้มน้ำพริก ผัด เนื้อในมีรสขม และขื่นเล็กน้อยต้องหั่นและขยำกับน้ำเกลือนาน ๆ กระทือมีรสชาติเผ็ดร้อนเล็กน้อยและกลิ่นค่อนข้างฉุนหัวกระทือถ้ากินมากเกินไปจะทำให้คลื่นไส้ อาเจียน กระทือมีสรรพคุณคล้ายกับขิง สามารถใช้แทนกันได้
สรรพคุณทางยา
- ราก แก้ไข้ตัวเย็น แก้ไข้ต่างๆ แก้ไข้ตัวร้อน แก้เคล็ดขัดยอก
- เหง้า บำรุงน้ำนม แก้ปวดมวนในท้อง แก้บิด บิดป่วงเบ่ง แก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ ปวดท้อง ขับผายลม ขับปัสสาวะ แก้จุกเสียด แก้เสมหะเป็นพิษ ขับน้ำย่อย เจริญอาหาร เป็นยาบำรุงกำลัง แก้ฝี
- ต้น แก้เบื่ออาหาร ช่วยเจริญอาหาร ทำให้รับประทานอาหารมีรส แก้ไข้
- ใบ ขับเลือดเน่าร้ายในเรือนไฟ แก้เบาเป็นโลหิต
- ดอก แก้ไข้เรื้อรัง ผอมแห้ง ผอมเหลือง บำรุงธาตุ แก้ลม
- รักษาอาการท้องอืด ท้องเฟ้อ แน่นจุกเสียด ปวดท้อง เหง้าสด เท่าหัวแม่มือ 2 หัว (ประมาณ 20 กรัม) ย่างไฟพอสุก ต้มกับน้ำปูนใส คั้นเอาน้ำดื่ม เมื่อ มีอาการ
- หัวกระทือนำมาฝนใช้ทาแก้เคล็ดขัดยอก เหง้าสดขนาดเท่าหัวแม่มือ 2 หัว ย่างไฟ พอสุกตำกับน้ำปูนใส คั้นเอาน้ำดื่ม เพื่อขับลม แก้ปวดมวนแน่นท้อง แก้บิด บำรุงน้ำนม
เพาะขยายพันธุ์ ใช้เหง้าปลูก สามารถเจริญเติบโตได้ดีในดินร่วนซุย มีความชื้นพอสมควร มีแดดส่องเต็มวัน และปลูกได้ทุกฤดูกาล
